Khadija Mbesa
Watoto wote wanastahili na wana haki ya kukuzwa katika familia zenye upendo na usalama.
Kwa bahati mbaya, watoto wengi nchini Kenya wanaendelea kuishi katika Taasisi za Watoto za Msaada zinazojulikana kama nyumba za watoto yatima au nyumba za watoto.
Licha ya sheria iliyopo (Sheria ya Mtoto ya 2001) ya kukuza malezi nchini Kenya, chaguo hili la malezi halijatekelezwa nchini kwa kiwango kikubwa, hasa kutokana na ukosefu wa ufahamu miongoni mwa Wakenya.
Malezi ni mfumo ambapo mtoto mdogo amewekwa katika wadi, nyumba ya kikundi, au nyumba ya kibinafsi ya mlezi aliyeidhinishwa na serikali, anayejulikana kama “mzazi wa kambo” au na mwanafamilia aliyeidhinishwa na serikali.
Uwekaji wa mtoto kwa kawaida hupangwa kupitia serikali au wakala wa huduma za kijamii.
Kwa hivyo, Wakenya wanaangazia kuwaweka watoto katika nyumba za watoto, kwani inaonekana kuwa chaguo bora zaidi.
Bado kuna takriban watoto 40,000 katika nyumba 830 za watoto kote nchini Kenya. Nyingi zikiendeshwa kwa faragha.
Kuwaweka watoto katika taasisi, ni kinyume na mkabala wa kitamaduni wa Kenya wa watoto kutunzwa na familia kubwa au marafiki katika jamii zao.
katika juhudi mpya za kuhakikisha chaguzi za malezi mbadala, serikali ikishirikiana na washirika wengine, imeanza kampeni ya uhamasishaji ili kuhakikisha watoto wanalelewa katika mazingira ya familia.
Idadi ya watoto wanaokua katika malezi ya taasisi nchini Kenya, ni kubwa mno na inatia wasiwasi. Utunzaji wa kitaasisi umeonekana kuwa na athari nyingi kwa watoto, ikiwa ni pamoja na kuwaondoa katika mazingira waliyozoea na kuwanyima malezi na mapenzi ya wazazi.
KURUGENZI YA HUDUMA KWA WATOTO, JANE MUNUHE.
Meneja Mbadala wa Utunzaji wa Familia na Ulinzi wa Mtoto katika The Tree of Life Kenya, Boniface Buluma anasema kwamba, mjadala kuhusu matunzo mbadala ulianza katika ngazi ya Umoja wa Mataifa wakati data na maarifa yalionyesha athari za nyumba za watoto katika ukuaji wao.
Kwa sababu hiyo, mnamo mwaka 2010, Umoja wa Mataifa ulitengeneza miongozo ya matunzo mbadala ya watoto.
“Unapozungumzia matunzo mbadala ya watoto, hapa tunazungumzia chaguzi kama vile malezi ya jamaa ambapo watoto wanatunzwa na ndugu zao bila ya wazazi wao wa kuwazaa,” Bulima anasema.
Athari kwa watoto
Utafiti uliofanywa kwa miaka mingi umeonyesha kuwa, watoto wanaolelewa katika nyumba za watoto wanakumbwa na changamoto nyingi sana, si tu wanapokuwa kwenye nyumba hizo, bali hata mara tu wanapoachwa na madhara hayo huendelea hadi utu uzima wao.
Watoto hupitia maswala ya kisaikolojia kwani wanaathiriwa katika makuzi yao.
Usajili wa nyumba za watoto nchini unaruhusu watoto wasiozidi 20.
Matokeo yake, utakuta idadi kubwa ya watoto wakitunzwa na aidha mlezi mmoja au wawili wanaobadilishana hivyo kukosekana kwa matunzo ya mtu mmoja mmoja.
Mchakato wa malezi
Sheria ya Kenya inasema, ili mtu awe mzazi wa kambo, unapaswa kuwa Mkenya anayeishi nchini humo, uwe na umri wa zaidi ya miaka 25 na chini ya miaka 65.
Wasio Wakenya wanaotaka kuwa wazazi walezi wanaweza pia kufanya hivyo lakini baada ya kuishi nchini kwa angalau miezi 12.
Wale wanaotaka kulea mtoto wanatakiwa kutembelea ofisi za watoto za kaunti ndogo ambapo watapewa fomu ya maombi ya kujaza.
Hilo likishafanyika, afisa atafanya tathmini ya mtu binafsi pamoja na tathmini ya familia ili kuhakikisha mtoto atatunzwa vizuri.
Inapohitajika, mafunzo yatafanywa na baada ya hapo mtoto atawekwa chini ya malezi na cheti kutolewa na afisa wa watoto wa kaunti ndogo.
Cheti hicho, kitadumu kwa miezi 12 na kisha uhakiki wa ufuatiliaji unafanywa kupitia ziara ili kuona jinsi mtoto anavyoendelea.
“Uhakiki unapofanyika baada ya miezi 12 na ikaonekana bado ni lazima mtoto aendelee kuishi katika familia hii basi cheti kinafanywa upya, kwa mujibu wa sheria, cheti kinaweza kuhuishwa zaidi ya mara mbili hivyo mtoto kuishi katika mpangilio wa malezi kwa kipindi cha miaka mitatu,” anasema.
“Inatarajiwa kwamba, mtoto anapokuwa ndani ya familia hii ya kambo hatua fulani zifanyike katika ngazi ya familia yake ya kibaolojia, wazazi wakiwepo tujaribu kuelewa ni nini kilimfanya mtoto huyu kuondoka katika familia iliyoanzishwa ili tuisaidie familia kutatua swala hilo.”
“Ikiwa ni familia kubwa, tunajaribu kutambua jamaa ambaye anaweza kukaa na mtoto huyu kwa sababu tunataka kuhifadhi utambulisho wa mtoto huyu, na pia tunataka kuhakikisha mtoto huyu anaendelea kuishi ndani ya familia iliyowekwa.”
Watoto walio chini ya ulezi wanaweza tu kuruhusiwa kuondoka nchini kupitia amri ya mahakama chini ya mahitaji maalum kama vile hitaji la kutafuta matibabu.
Hii inalenga kupunguza tatizo la biashara haramu ya watoto.
Kwa mujibu wa Jane Munuhe kutoka Kurugenzi ya Huduma kwa Watoto – Sehemu ya Malezi Mbadala ya Familia, serikali imekubali kuachana na matunzo ya kitaasisi na kuelekea kuleta mageuzi ya mfumo wa malezi, na kukumbatia mfumo wa malezi ya watoto katika familia.
Mwaka 2020, Wizara ya Kazi na Hifadhi ya Jamii (MoLSP), ikiongozwa na Baraza la Taifa la Huduma za Watoto (NCCS), na kutekelezwa kupitia Kurugenzi ya Huduma za Watoto, ilianza mchakato wa kuandaa Mkakati wa Kitaifa wa Maboresho ya Matunzo utakaoongoza nchi katika kutekeleza Ajenda ya Marekebisho ya Matunzo.
MABADILIKO YA SERA
Kwa sasa serikali iko mbioni kubadilisha sera yake ya malezi ya watoto kwa watoto wanaoishi katika mazingira magumu na wale wasio na malezi ya wazazi kutoka katika malezi ya kitaasisi (ambayo yanajumuisha vituo vya watoto yatima) kwenda katika malezi ya familia.
“Mkakati wa Kitaifa wa Malezi ya Mtoto wa 2021-2031 unalenga kukuza mabadiliko katika utendaji kutoka kwa kuegemea kupita kiasi kwa malezi ya kitaasisi ya watoto bila uangalizi wa wazazi, au walio katika hatari ya kutengwa, hadi tabia inayohimiza utunzaji zaidi wa familia na jamii. kwa watoto wa aina hiyo,” Munuhe anasema.
Malezi ya kambo yanachukuliwa kuwa njia mbadala inayofaa katika malezi na ulinzi wa watoto walio katika mazingira magumu hasa kwa wale ambao hali zao za kifamilia zinachukuliwa kuwa mbaya kiasi cha kuhatarisha ustawi wao.